تروما چیست؟ انواع و نحوه درمان تروما

تروما در علم پزشکی یک اصطلاح کلی است و به تمامی آسیب‌‌ها و صدمه‌هایی که دارای منشأ خارجی است، گفته می‌شود. آسیب می‌تواند به صورت فیزیکی در نتیجه یک تصادف و یا روحی به دنبال یک حادثه ناگوار باشد. نحوه درمان تروما بسته به عامل ایجاد‌کننده تفاوت پیدا می‌کند، اما چیزی که اهمیت دارد واکنش سریع به آن است، چرا که این آسیب گاهی به اندازه‌ای وسیع است که بیشتر از چندین وقت به شما نخواهد داد. حال به نظر شما چند نوع تروما داریم و چگونه باید با هر کدام برخورد کنیم؟

انواع تروما را بشناسید

اشاره شد که تروما یک اصطلاح کلی است و می‌تواند طیف بسیار وسیعی داشته باشد. بسته به علت یا زمان ایجاد، می‌توان این اصطلاح کلی را دسته‌بندی کرد. اما چرا باید تروما را به انواع اختصاصی‌تر تقسیم کرد؟
نباید انتظار داشت که بیمار سوختگی و تصادفی به یک شکل درمان شوند. این دو بیمار آسیب‌ها و علل زمینه‌ای متفاوتی دارند، پس باید به شکل متفاوتی با آن‌ها برخورد شود. نحوه درمان تروما تا حد زیادی وابسته به این است که انواع عوامل ایجاد‌کننده و نحوه درمان آن‌ها را پیدا کنید. از این‌رو تصمیم داریم در مورد انواع تروما بیشتر صحبت کنیم.

تروما فیزیکی

شایع‌ترین تروما، نوع فیزیکی است که در آن جراحت، زخم، شکستگی یا سوختگی ناشی از یک جراحت بیرونی ایجاد می‌شود. در ایران سالانه ۲۵ هزار نفر به دلیل تصادف که تنها یکی از علل تروما فیزیکی است، جان خود را از دست می‌دهند. پس قطعا آمار واقعی مرگ و میر و آسیب‌های جدی ناشی از این تروما بیشتر از عددها است. همین آمار است که این آسیب را برای ما مهم می‌کند. تروما فیزیکی را می‌توان بسته به عامل ایجادکننده، مکانیسم آن و یا محل آسیب به دسته‌های مختلفی تقسیم کرد. از نظر محل آسیب، این تروما می‌تواند در هر جایی از بدن رخ بدهد.

بنابراین از این نظر به انواع آسیب سر، شکم، اندام‌ها و مواردی از این دست تقسیم می‌شود. مکانیسم آسیب، عامل دیگری است که باعث تقسیم‌بندی می‌شود. همان‌طور که بارها اشاره شد آسیب می‌تواند ناشی از تصادف، سقوط از ارتفاع، برخورد چاقو یا تیر، سوختگی، مواد شیمیایی و غیره باشد. در هر کدام آسیب به شکل متفاوتی باعث ایجاد خطر می‌شود. عامل ایجاد‌کننده هم می‌تواند باعث تمایز انواع ترومای فیزیکی بشود.

به صورت تخصصی تروما بسته به عامل به انواع تروما بلانت (غیر نافذ) و ترومای بلانت تقسیم می‌شود. اگر عامل آسیب شی تیز مانند چاقو باشد، تروما نافذ در غیر این صورت از نوع بلانت خواهد بود.

مطلب پیشنهادی: چگونه بهترین خودم باشم؟

تروما روانی

همه ما در زندگی با لحظات ناراحت‌کننده مواجه می‌شویم اما آیا این شرایط می‌توانند مطرح‌کننده آسیب روانی باشند؟ منظور از تروما روانی، آسیب جدی به روان یک فرد است. پس شرایطی که در ابتدا تصور می‌کرده‌اید، اکنون بسیار محدودتر شده است. اما با این وجود هنوز هم عوامل دخیل کم نیستند. طبیعتا عوامل بسیار زیادی را می‌توانیم برای آسیب روانی مطرح کنیم. این آسیب می‌تواند ناشی از تصادف، جراحت شدید یا یک اتفاق تلخ و آزار‌دهنده در گذشته باشد.

پس به زبان ساده شرایطی را به عنوان تروما روان در نظر می‌گیریم که آسیب جدی ایجاد کند. به دنبال این آسیب فرد مدت‌ها دچار واکنش احساسی و عاطفی به آن به شکل‌های ترس، استرس روحی و جسمی و غیره می‌شود. این واکنش را دقیقا می‌توان ماند زخم ناشی از یک بریدگی در نظر گرفت که به مرور ترمیم پیدا می‌کند. نحوه درمان تروما روان می‌تواند تا حد زیادی این واکنش را کمتر کند. به شکل کلی عواطف ناشی از یک اتفاق بد می‌تواند واکنشی طبیعی باشد. اما برای افرادی این مشکلات شدت و مدت زیادی پیدا می‌کند.

فرد دچار اضطراب همیشگی شده و با قرار گرفتن در موقعیت‌های مختلف دوباره همان تجربه‌های بد را تکرار می‌کند. اگر تروما به صورت حاد باشد، فرد به صورت گذرا و کوتاه مدت دارای استرس و شرایط روانی شدیدی می‌شود. اما همان‌طور که از نامش پیداست، به صورت حاد بوده و با گذشت زمان بهبود پیدا می‌کند. اما این آسیب گاهی به صورت مکرر ایجاد می‌شود که به آن مزمن هم گفته می‌شود. مطمئنا نحوه درمان تروما در این دو گروه یکسان نیست.

در شکل دیگری، آسیب می‌توان در اثر ارتباط با فردی که دارایی تروما احساسی است، ایجاد شود. در بدترین حالت بیمار با چندین اتفاق آسیب‌زا مواجه می‌شود. در این شرایط درمان بسیار سخت می‌شود، چون شدت آسیب وارد شده بسیار زیاد است.

علائم انواع تروما

نحوه درمان تروما تا حد زیادی بر اساس کاهش علائم ایجاد شده، انتخاب می‌شود. پس مهم است که بدانید علاوه بر عامل زمینه‌ای، بیمار چه علائمی دارد. طبیعتا نباید انتظار داشته باشید که تروما فیزیکی و روانی علائمی یکسانی داشته باشند. پس به صورت جداگانه، مشکلات مربوط به هر کدام را بررسی می‌کنیم.

تروما فیزیکی

علائم در تروما فیزیکی تنها شامل آسیب‌های جسمانی نمی‌شود. همان‌طور که در مورد تروما روانی هم این قضیه صدق می‌کند. با این حال ما به گونه‌ای این علائم را بررسی خواهیم کرد که بیشتر مرتبط با عوامل ایجاد کننده باشند. علائم ناشی از آسیب فیزیکی شامل موارد زیر می‌شود:

• شکستگی در استخوان و یا مفاصل
• پارگی عضلات و رباط در اثر ضربه
• خونریزی و علائم ناشی از آن مانند افت فشار خون، افزایش ضربان قلب و شوک در صورت خونریزی شدید
• زخم، ساییدگی، خراش یا بریدگی در اثر ضربه
• سوختگی ناشی از حرارت یا مواد شیمیایی
• درد به دنبال آسیب به بخش‌های مختلف بدن
• سرگیجه و بیخوابی
• مشکلات گوارشی

مطلب پیشنهادی: چطور حافظه قوی داشته باشیم؟

تروما روان

علائم تروما روان بیشتر شامل مشکلات روحی و احساس است که شامل موارد زیر می‌شود:

• احساس ترس و اضطراب که بسته به شدت می‌تواند همیشگی یا موقتی یاشد
• ناراحتی یا نامیدی از آینده
• عدم تمرکز به دنبال یادآوری خاطرات بد
• گوشه نشینی و قطع ارتباط با اطرافیان
• تغییر خلق و عصبانیت
• افکار منفی نسبت به خود و خودکشی

نحوه درمان تروما

نحوه درمان تروما تا حد زیادی وابسته به شناخت انواع این آسیب دارد. تروما در حقیقت نوعی اصطلاح علمی است که هم در پزشکی و هم در روانشناسی استفاده می‌شود. ماهیت این مفهوم در هر دو دانش یکی است. در هر دو عامل خارجی که در پزشکی فیزیکی و در روانشناسی روانی است باعث ایجاد ضربه و جراحت می‌شوند. اما رویکرد ما به انواع تروما قرار گرفته در این دو دسته یکسان نیست. در این بخش نحوه برخورد با هر یک از انواع آسیب‌های گفته شده را بررسی خواهیم کرد.

درمان تروما ناشی از آسیب‌های فیزیکی

تروما فیزیکی غالبا به دنبال تصادف، سوختگی، شوک و عوامل دیگری است که در افراد جراحت ایجاد می‌کند. یکی از پنج عاملی اصلی مرگ و میر در کشورمان، تروما و عوارض ناشی از آن است. از این‌رو نحوه درمان تروما فیزیکی و برخورد با آن اهمیت زیادی پیدا می‌کند. معمولا در این آسیب با بیمارانی برخورد خواهید داشت که حال جسمی مساعدی ندارند. حتی گاهی شدت به اندازه‌ای است که اگر اقدام مناسب در یک ساعت اول صورت نگیرد، احتمالا بیمار با مرگ یا عوارض جدی‌تری مواجه می‌شود.

اقدامات درمانی اولیه تا حد زیادی بستگی به شرایط بیمار دارد. در تصادفات سنگین که احتمال آسیب جدی به نخاع و اعصاب وجود دارد، نباید بیمار تا حد ممکن جابه جا شود، چراکه امکان دارد هر یک از این جابه جایی‌ها باعث قطع نخاع و ضایعه همیشگی در آن شود. تروما فیزیکی در بیشتر مواقع با شکستگی و خون‌ریزی همراه است. اگر خون‌ریزی شدید باشد، احتمالا علائم حیاتی بیمار مانند فشار خون، ضربان قلب و یا تعداد تنفس غیرطبیعی می‌شود.

درمان اولیه در صورت وجود خو‌ن‌ریزی یا شکستگی، کنترل و ثابت کردن آن‌ها است. در مراحل بعدی بسته به شرایط ممکن است نیاز به تزریق خون یا سرم وجود داشته باشد. با بررسی علائم حیاتی، نوبت به کنترل درد، التهاب و یا پیشگیری از عفونت‌های ثانویه به آسیب می شود. نحوه درمان ترومای فیزیکی می‌تواند تاثیر مهمی در مقدار علائم و عوارض داشته باشد. موارد گفته شده بیشتر شامل درمان‌های اولیه و سطحی است.

در صورت وسیع بودن آسیب، مطمئنا نیاز به انجام جراحی خواهد بود. در حقیقت درمان شامل ترکیبی از روش‌های دارویی یا جراحی بسته به شرایط بیمار خواهد بود. چیزی که در ترومای فیزیکی اهمیت دارد این است که بتوان سریع بیمار را به مراکز درمانی منتقل کرد تا آسیب گسترش پیدا نکند.

مطلب پیشنهادی: پارادایم شیفت چیست؟ انواع پارادایم و مزایای آن

تروما روانشناسی

برخلاف تصور، تروما روانشناسی می‌تواند با درگیری‌های فیزیکی هم همراه باشد، چراکه گاهی علایم آسیب روانی می‌تواند ناشی از تصادف و به عبارتی به دنبال تروما فیزیکی باشد. اما چیزی که در این مشکل اهمیت پیدا می‌کند، برطرف کردن مشکلات روانی بیمار است. طبیعی است که در اینجا دیگر نحوه درمان تروما فیزیکی جوابگو نباشد.
تکنیک‌های مختلفی برای درمان تروما روانی وجود دارد. چیزی که اهمیت دارد، این است که همه بیماران پاسخ یکسانی به این درمان‌ها نمی‌دهند. از این‌رو، نمی‌توان بدون بررسی شرایط و از قبل، برای همه یک نسخه یکسان مشخص کرد. معمولا کم‌عارضه‌ترین و بهترین درمان توسط متخصصین این حوزه مشخص می‌‌شود. با این وجود بد نیست تا کمی بیشتر با تکنیک‌هایی که وجود دارد، آشنا شوید.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

عمدتا بسیاری در مواجه با ترومای روان، به دنبال اجتناب و نادیده گرفتن واقعیت‌های تلخ می‌روند. اما این رویکردی اشتباه است که تنها اوضاع را بدتر می‌کند. نحوه درمان تروما بیشتر بر رفع از طریق مواجه با مشکل، بنا شده است. درمان شناختی رفتاری جزو اولین درمان‌هایی است که برای بهبود آسیب‌‌های روانی در نظر گرفته می‌شود. البته نباید این طور تصور شود که درمان شناختی رفتاری پاسخ بهتر و در زمان کوتاه‌تری می‌دهد. همه بیماران پاسخ یکسانی را در مدت مشخص نمی‌دهند. هنوز به صورت دقیق مشخص نشده است که چه عواملی در مدت درمان تاثیر دارند، اما هر چه که است برای هر فرد بسته به میزان پیشرفت تفاوت دارد. اما اصول این درمان چه است؟
این درمان دقیقا به سراغ عامل اصلی ترومای روان می‌رود. اصولا در آسیب‌های روانی دو بخش آمیگدال که مسئول بخش عواطف مغز است و هیپوکامپ نقش دارند. هیپوکامپ در حافظه و یادآوری خاطرات دخیل است و به شکلی غیر مستقیم در تروما هم تاثیر دارد. به خاطر وجود بخش مربوط به حافظه است که گاهی یک محرک یا اتفاق می‌تواند خاطرات ناشی از تروما را ایجاد کند. آمیگدال هم به صورت جبرانی پس از یک اتفاق ناگوار، بیشتر از قبل فعال می‌شود.

این یعنی اینکه بیشتر از قبل به صورت کاذب برای شما هشدار ناشی از یک مشکل را ایجاد می‌کند. نحوه درمان تروما با استفاده از درمان شناختی رفتاری دقیقا بر اساس این خصوصیات مغز ایجاد شده است. در این روش درمانی شما مسیرهای فکری اشتباه که یادآور احساس‌های بد است را شناخته و نحوه مقابله با آن را یاد می‌گیرید. به نوعی برای غلبه بر عواطف بد توانمند می‌شوید. پس انتظار بر این است که نتیجه درمان قابل قبول باشد.

مطلب پیشنهادی: بهترین اپلیکیشن‌ های ورزش در خانه

مواجه درمانی

قبل از شروع روش‌های درمانی اشاره شد که نحوه مقابله با تروما ناشی از روان، اجتناب و دوری از آن نیست. هر چه بیشتر از عواطف و احساس‌های ناراحت‌کننده دوری کنید، درمان برای شما سخت‌تر می‌شود. مواجه می‌تواند درمان بسیار مناسبی برای کاهش افکار آزاردهنده باشد، چرا به مرور قدرت آن در مغز شما کمتر خواهد شد. البته مواجه درمانی باید بر اساس اصول مشخص صورت بگیرد. مواجه ناگهانی به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

در یک رویکرد درمانی استاندارد، بیمار به تدریج و در یک فضای امن، با عواملی آزاد‌دهنده مواجه می‌شود. اگر از دسته افرادی هستید که زیاد با چنین افکاری دست و پنجه می کنید، مواجه درمانی می‌تواند یک درمان فوق‌العاده باشد. بازه زمانی معمولا سه ماهه و یک جلسه در هر هفته انجام می‌شود. البته بازهم ضرورتی برای این زمان محدود وجود ندارد، چراکه در نهایت این شرایط بیمار است که مدت و روش درمانی مناسب را مشخص می‌کند.

حساسیت‌زدایی (MDR)

در بخش‌های قبلی در مورد نقش حافظه در ایجاد تروما احساسی صحبت کردیم. پس نحوه درمان تروما به دنبال آسیب‌های روانی می‌تواند به دنبال بهبود حافظه هم باشد. دو روش قبلی بیشتر بر افکار مزاحم و ناراحت‌کننده تمرکز می‌کرد. اما این روش بخش دیگری از تروما روان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حساسیت‌زدایی تکنیکی بسیار پیچیده است که بر پردازش مجدد افکار مزاحم تمرکز می‌کند. این تکنیک درمانی نیاز گاهی نیاز به زمان زیادی ندارد و می‌تواند در کوتاه مدت، پیامدهای مثبتی ایجاد کند‌. به طور کلی تعداد جلسات مورد نیازی چیزی بین ۶ تا ۱۲ است که به بازه زمانی حداقل سه هفته و حداکثر ۱۲ هفته نیاز دارد.

سه تکنیک گفته شده سعی دارند تا بر بخش‌های مختلفی که در تروما روان نقش دارند، تاثیر بگذارند. اما برای اثربخشی بیشتر نیاز به همکاری خود بیمار هم است. برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های مفید مانند پیاده‌روی یا یوگا، سالم کردن سبک زندگی، بیان عواطف بد و غیره می‌توانند پروسه درمان را کوتاه و کامل‌تر کنند.