تراز تجاری چیست؟

در حوزه اقتصاد تراز‌های مختلفی وجود دارند که هر یک از آن‌ها دارای شرایط متفاوت و کاربرد‌های گوناگونی هستند. یکی از این تراز‌ها، تراز تجاری است. تراز تجاری به طور کلی در ارتباط با ورود و خروج کالا‌ها در طیف‌های کلان و خرد است. کشور‌ها برای توسعه و پیشرفت به ارتباطات اقتصادی با کشور‌های دیگر احتیاج دارند که از طریق واردات و صادرات انجام می‌شود. تراز تجاری در واقع به بررسی ارزش واردات و صادرات و تفاوت میان آن‌ها می‌پردازد و آن‌ها را بررسی می‌کند. در ادامه این مقاله تراز تجاری را معرفی می‌کنیم و تمامی موارد مرتبط با آن را بررسی خواهیم کرد.

تراز تجاری در اقتصاد چیست؟

هیچ کشوری نمی‌تواند ادعا کند که تمامی نیاز‌های خود را به تنهایی تأمین می‌کند. از طرف دیگر تجارت خارجی یکی از راه‌های مؤثر در رشد و پیشرفت کشور‌ها و اقتصاد آن‌ها است. کالا‌هایی که بین دو کشور تجارت می‌شود، می‌تواند دارای انواع بسیار مختلفی باشد. این کالا‌ها می‌توانند کالا‌های نهایی، واسطه‌ای و یا سرمایه‌ای باشند. همچنین تجارت خارجی می‌تواند به صورت مجوز استفاده و فروش کالا‌ها و یا خدمات ملی توسط سایر کشور‌ها نیز باشد. تجارت با کشور‌های دیگر به صورت واردات و صادرات انجام می‌شود. در واقع زمانی که یک کشور برخی از نیاز‌های خود را توسط کشور‌های دیگر تأمین می‌کند، در حال واردات است و زمانی که کالا‌ها یا خدمات خود را در اختیار دیگر کشور‌ها قرار می‌دهد، صادرات در حال اتفاق افتادن است.

تراز تجاری در واقع نشان دهنده اختلاف بین ارزش صادرات و واردات یک کشور است. برای محاسبه تراز تجاری یک کشور کافی است ارزش واردات آن کشور را از ارزش صادرات آن کم کنید. تراز تجاری در یک دوره معین محاسبه می‌شود. این دوره‌ها می‌تواند به صورت کوتاه مدت، میان مدت یا بلند مدت انتخاب شود. به علاوه این تراز بزرگ‌ترین تراز پرداخت‌های یک کشور به حساب می‌آید. تراز تجاری هر کشور توسط گمرک آن کشور و تراز تجاری کشور‌ها توسط حساب‌داران آن شرکت محاسبه و اعلام می‌شود.

مطلب پیشنهادی: کد اقتصادی چیست؟

مفاهیم پایه‌ای در ارتباط با تراز تجاری کدام‌ها هستند؟

برای آن که بهتر بتوانیم مفهوم تراز تجاری را درک کنیم، نیاز است تا در اولین قدم با برخی از مفاهیم کلیدی در این باره آشنا شویم. در ادامه قصد داریم چند تا از مهمترین مفاهیم پایه را در علم تجارت برای شما شرح دهیم. با فهمیدن این اصطلاحات، شما درک درست‌تری از ادامه مطالبی که قرار است بیان کنیم، خواهید داشت.

1) تراز

تراز‌های اقتصادی در واقع‌ اندیکاتور‌هایی هستند که می‌توانند در یک زمینه خاص اطلاعاتی را ارائه دهند. تراز‌های اقتصادی بر خلاف تراز‌های دنیای فیزیک می‌توانند عوامل زیادی را بسنجند و توسط فرمول‌های ریاضی کنترل می‌شوند. در این زمینه بخوانید: دفتر اندیکاتور چیست؟

2) تجارت

تجارت از نظر ساختاری دارای دو بخش داد و ستد یا واردات و صادرات است. به علاوه تجارت دارای دو بخش خرد و کلان است که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

1) تجارت خرد: 
تجارت خرد در ارتباط با تولیدات و مصرف داخلی است. تجارت خرد در واقع بررسی می‌کند که عرضه و تقاضا داخلی به چه صورت است. این یک روش سنجش است تا به طور دقیق مشخص شود که چه قدر از تولیدات داخلی در داخل کشور مصرف می‌شود.

2) تجارت کلان:
این نوع از تجارت در واقع همان نوعی است که باعث ایجاد شدن تراز تجاری می‌شود. تجارت کلان در واقع تجارت خارجی را از نظر عرضه و تقاضا بررسی می‌کند و تعیین می‌کند که یک کشور تا چه اندازه برای رفع نیاز‌های خود به کشور‌های دیگر و تجارت خارجی وابسته است و تا چه اندازه می‌تواند در رفع نیاز‌های خارجی، نقش داشته باشد. تجارت کلان در اولین قدم با دولت و در قدم‌های بعدی با شرکت‌های خصوصی که دارای تجارت بین‌المللی هستند، ارتباط دارد. در این رابطه پیشنهاد می‌کنیم مقاله اقتصاد کلان را مطالعه بفرمایید.

بخش‌های اصلی تراز تجاری چیست؟

تراز تجاری دارای دو بخش اصلی زمان وقوع و نوع مبادلات است و هر کدام از این بخش‌ها نیز خود دارای زیر مجموعه‌های مختلفی هستند.

۱- زمان وقوع:

همان طور که اشاره کردیم تراز تجاری در بازه‌های زمانی متفاوتی می‌تواند سنجیده شود. این زمان‌ها در واقع نشان دهنده تایمی هستند که در آن‌ها صادرات و واردات شکل گرفته است. بسته به کشور مورد نظر و گمرک آن این بازه‌ها می‌توانند ماهانه، فصلی، شش ماهه و… باشند. برای شرکت‌های خصوصی در کشور ایران این تراز به صورت روزانه سنجیده می‌شود و در قالب چارت‌های مخصوصی کشیده می‌شود. این اطلاعات در دست مدیران شرکت‌ها قرار می‌گیرد و کمک می‌کند که آن‌ها از تأمین مواد اولیه تا صادرات از همه چیز مطلع شوند.

۲- مبادلات:

مبادلات به دو شکل اصلی واردات و صادرات انجام می‌شود. صادرات و واردات را با استفاده از ارزش‌گذاری‌های مختلفی می‌سنجند. برخی از رایج‌ترین این ارزش‌گذاری‌ها شامل درصد، وزن، بشکه و ارزش اسمی هستند.

مقاله پیشنهادی: اقتصاد بازار چیست؟

تراز تجاری مثبت، منفی و دوجانبه

تراز تجاری مثبت چیست؟

تراز تجاری می‌تواند به صورت تراز تجاری مثبت در بیاید. این شرایط در واقع در زمانی ایجاد می‌شود که ارزش مالی صادرات کشور مورد نظر از واردات آن بیشتر می‌شود. در حقیقت واردات به صورت هزینه برای کشور تلقی می‌شود، درحالی که صادرات می‌تواند درآمد‌های کشور را افزایش دهد. در حقیقت تراز تجاری مثبت می‌تواند، باعث رشد و پیشرفت کشور مورد نظر شود و از این نظر دارای اهمیت زیادی است.
این مسأله باعث می‌شود که کشور‌های در حال توسعه تلاش زیادی برای‌ به دست آوردن تراز تجاری مثبت انجام دهند.

در هر صورت در بسیاری از کشور‌ها سیاست‌های کشور از صادرات و رشد آن جلوگیری می‌کند. برای مثال قیمت‌گذاری دستوری و مالیات‌های سنگین از موارد مهمی هستند که انگیزه صادر‌کنندگان را کاهش می‌دهند. نکته‌ای که در زمینه صادرات لازم است به آن توجه شود این است که صادرات زمانی برای کشور سودمند است که بتواند ارزش افزوده ایجاد کند. این در واقع به این معنا است که آن چیزی که برای کشور سودمند است صادرات کالا‌های نهایی و فرآوری شده است نه مواد خام. صادرات مواد خام می‌تواند در دراز مدت برای کشور معایب زیادی به همراه داشته باشد. از مهم‌ترین این معایب می‌توان به افت تولید داخلی و افزایش نرخ بیکاری اشاره کرد.

تراز تجاری منفی چیست؟

تراز تجاری منفی که تحت عنوان کسری تراز تجاری نیز شناخته می‌شود زمانی ایجاد می‌شود که ارزش واردات یک کشور از صادرات آن بیشتر باشد. واردات زیاد می‌تواند باعث کاهش انگیزه تولید‌کنندگان داخلی شود و نتیجه می‌تواند باعث افزایش نرخ بیکاری در کشور شود و از رشد و پیشرفت کشور جلوگیری کند. جالب توجه است که در بحث واردات برخلاف صادرات باید سعی شود مواد خام و اولیه وارد شود نه کالای نهایی. کسری تجاری می‌تواند در بلند مدت باعث کاهش ارزش پول ملی و عقب افتادگی کشور از رشد و پیشرفت شود.

تراز تجاری دو جانبه چیست؟

تراز تجاری دو جانبه در واقع اصطلاحی است که برای توصیف داد و ستد بین دو کشور به کار می‌رود. برای مثال تفاضل ارزش پولی صادرات چین به آمریکا از ارزش واردات چین از آمریکا، تراز تجاری دو جانبه چین با کشور آمریکا است.

چه عواملی می‌توانند بر روی تراز تجاری تأثیرگذار باشند؟

عوامل تأثیرگذار بر روی تراز تجاری یک کشور به دو دسته کلی عوامل درونی و بیرونی تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای زیر مجموعه‌های مختلفی هستند. در ادامه مهمترین عوامل درونی و بیرونی که بر روی تراز تجاری کشور ها تاثیرگذار هستند را برای شما شرح می دهیم.

عوامل درونی تراز تجاری:

عوامل درونی از عوامل بیرونی پایه‌ای‌تر هستند، زیرا تا زمانی که خود کشور دارای بستر مساعدی برای تولید و عرضه نباشد، نمی‌توان تراز تجاری را به سمت دلخواه سوق داد. مهم‌ترین عوامل درونی تأثیر‌گذار بر روی تراز تجاری شامل موازد زیر هستند:

۱-تسهیلات داخلی:

تسهیلات داخلی به طور کلی به مجموعه اقداماتی گفته می‌شود که یک کشور انجام می‌دهد تا صادر‌کنندگان را تشویق کند و نرخ صادرات را بالا ببرد. انواع مختلفی از تسهیلات داخلی وجود دارند. چند مورد از مهم‌ترین تسهیلاتی که توسط کشور تأمین می‌شود شامل موارد زیر هستند:

• وام‌های دولتی که به صادرکنندگان و تولیدکنندگان تعلق می‌گیرد و به آن‌ها اجاره می‌دهد‌ ایده‌های خود را عملی سازند.
• ارز‌های مختلف از صندوق ذخایر ارزی
• کاهش نرخ عوارض و مالیات‌های مربوط به صادرات که می‌تواند صادرکنندگان را تشویق کند.
• ایجاد تغییرات در نرخ‌های تولید مشخص شده و کاهش آن‌ها

۲- موانع داخلی:

موانع داخلی در واقع به قوانینی در کشور در خصوص صادرات اشاره می‌کنند که باعث کاهش تمایل صادرکنندگان می‌شود. برخی از مهم‌ترین این موانع شامل موارد زیر هستند:

• اقتصاد دستوری
• سیاست‌های بانکی نادرست
• مالیات
• وضعیت کلی اقتصاد کشور مورد نظر
• مشکلات مربوط به انحصار برای صادرکنندگان برخی از کالا‌ها

پیشنهاد نویسنده: شاخص اصلاح موی سر چیست؟

عوامل بیرونی:

با گذر از عوامل درونی با عوامل بیرونی روبه رو خواهیم شد. این عوامل درواقع عومل تأثیرگذار بر روی تراز تجاری هستند که عمدتاً به کشور‌های در حال تعامل اقتصادی بستگی دارد. عوامل بیرونی نیز شامل تسهیلات و موانع هستند.

۱-تسهیلات بیرونی

توافقهایی در بین کشور‌ها صورت می‌گیرد که اجازه می‌دهد هر کشور به میزان معینی در صادرات نقش داشته باشد که این توافقات تحت عنوان تسهیلات بیرونی شناخته می‌شوند.

۲- موانع خارجی

موانع خارجی در واقع موانعی هستند که برخلاف تسهیلات خارجی عمل می‌کنند. دو عامل مهم باعث ایجاد موانع خارجی می‌شوند. اولی سیاست‌های کشور‌ها برای به دست آورن قدرت بشتر در منطقه و دومی افزایش نرخ رشد و توسعه کشور‌ها است. برای مثال فرض کنید یک کشور موفق به تولید یکی از نیاز‌های عمده خود شود. در این صورت دیگر نیازی به واردات کالای مورد نظر نخواهد داشت و این مسأله می‌تواند بر تراز تجاری کشوری که تا پیش از این واردات از آن انجام می‌شد را تغییر دهد. برخی از مهم‌ترین موانع خارجی شامل موارد زیر هستند:

• تحریم‌ها
• کاهش یا افزایش تقاضا برای یک کالای خاص
• تنش‌ها و رویداد‌های سیاسی
• انحصار در صادرات و واردات یک کالای خاص در کشور‌ها

تفاوت تراز تجاری با تراز پرداخت‌ها در چیست؟

همان طور که گفتیم تراز تجاری، تفاضل میان ارزش ضادرات و واردات یک کشور را نشان می‌دهد. تراز پرداخت‌ها در واقع به مجموعه تراکنش‌های مالی گفته می‌شود که یک کشور با سایر کشور‌ها برقرار کرده است. در حقیقت تراز تجاری یک زیر مجموعه از تراز پرداخت‌ها است. توجه کنید که ممکن است تراز تجاری منفی باشد، اما تراز پرداخت‌ها مثبت باشد.

مطلب پیشنهادی: شاخص لباس زیر مردانه (MUI)

تراز تجاری در کشور‌های مختلف چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

کشور‌های مختلف دارای اقتصاد‌های متفاوتی هستند. برخی از کشور‌ها دارای اقتضاد باز هستند و می‌توانند به راحتی با کشور‌های دیگر تجارت کنند. برخی کشور‌ها مانند کره شمالی نیز دارای اقتصاد بسته هستند و تقریبا به جز کشورهای انگشت‌شمار، با هیچ کشوری روابط تجاری و اقتصادی ندارند. بسیاری از کشور‌ها مانند ایران نیز بنابر شرایط سیاسی خود داری محدودیت‌هایی در تجارت با دیگر کشور‌ها هستند. آیا می‌توان گفت همیشه تراز تجاری منفی بد است و تراز تجاری مثبت مطلوب به حساب می‌آید؟

بدیهی است که هر چه قدر تراز تجاری مثبت بیشتر باشد، سود بیشتری به کشور وارد می شود. باید توجه داشت که تراز تجاری به تنهایی نمی‌تواند نشانه قدرت یا ضعف اقتصادی یک کشور باشد. در واقع برای داشتن یک تحلیل درست از وضعیت اقتصادی یک کشور، علاوه بر تراز تجاری باید اطلاعات دیگری نظیر رشد اقتصادی، نرخ اشتغال و نرخ تورم نیز در نظر گرفته شوند.

جمع‌بندی

تراز تجاری یکی از تراز‌های اقتصادی است که برای سنجش میزان واردات و صادرات و به طور کلی تجارت خارجی یک کشور یا شرکت استفاده می‌شود. از تراز تجاری علاوه بر سنجش قدرت اقتصادی یک کشور در موارد دیگری نیز استفاده می‌شود. اگر میزان صادرات یک کشور بیشتر باشد تراز تجاری مثبت، و اگر میزان واردات بیشتر شود، تراز تجاری منفی می‌شود. به طور کلی حالت مطلوب، داشتن تراز تجاری مثبت است. هر چند این مسأله به تنهایی نمی‌تواند نشان دهنده قدرت یا ضعف اقتصادی در یک کشور باشد.