مدیریت ریسک چیست؟ اهمیت مدیریت ریسک در سازمان ها

مدیریت کردن یک سازمان، شرکت و یا پروژه نیاز به مهارت‌های مختلفی دارد. به علاوه موفقیت در یک کار نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد. بدیهی است که بدون انجام و پذیرفتن ریسک‌ها نمی‌توان موفقیت و سود قابل توجهی به دست آورد و ریسک‌پذیری همواره یکی از مهم‌ترین مواردی است که مدیران موفق به آن نیاز دارند. اما سؤال این است که چه چیزی احتمال موفقیت را در ریسک‌ها افزایش می‌دهد؟ تا کجا باید ریسک را پذیرفت و در قبال شرایط مختلف باید چگونه عمل کرد. مدیریت ریسک به همه این سؤالات به خوبی پاسخ می‌دهد.
در این مطلب قصد داریم مدیریت ریسک و انواع آن را بررسی کنیم و در ادامه به نقش آن در مدیریت کسب و کار‌ و چرخه مدیریت ریسک خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.

استخدام مدیر کسب و کار

ریسک چیست؟

قبل از آن که بخواهیم مدیریت ریسک را بررسی کنیم لازم است در مورد ریسک توضیح دهیم. ریسک در واقع به شرایطی گفته می‌شود که در اثر وقوع می‌تواند اهداف تجاری شما را به صورت مثبت و یا منفی تحت تأثیر قرار دهد. لازم است به این نکته توجه کنید که ریسک با تهدید متفاوت است. ریسک در واقع اتفاقی است که در صورت وقوع ممکن است برای اهداف مشخص یک پروژه یا سازمان تهدید‌آمیز باشد.

مطلب پیشنهادی: مدیریت کیفیت جامع چیست؟

مدیریت ریسک چیست؟

هر کسب و کاری با هدفی مشخص پیش می‌رود و به طور طبیعی در مسیر رسیدن به اهداف ممکن است با موانع مختلفی برخورد کنید. مدیریت ریسک در واقع فرآیندی است که به شما کمک می‌کند این موانع را شناسایی کنید و برای مقابله احتمالی با آن‌ها رو به رو شوید. در واقع با داشتن یک مدیریت ریسک صحیح می‌توانید خطرات را تا حد امکان کاهش دهید و ضرر و زیان‌های احتمالی را کم‌تر و کم‌تر کنید. لازم است به این نکته توجه داشته باشید که مدیریت ریسک یک فرآیند مستمر است و لازم است به صورت دوره‌ای بازنگری شود. این بازه‌های زمانی باید به توجه به حجم پروژه و موارد مؤثر بر آن مشخص شود و می‌تواند بازه‌های یک ماهه تا حتی یکساله باشد. از سمت دیگر مدیریت ریسک صرفا برای شرکت ها نیز و می تواند جزوی از خود مدیریتی نیز باشد.

مدیریت ریسک دارای چه مراحلی است؟

همان طور که اشاره کردیم مدیریت ریسک یک پروسه است و دارای مراحل مختلفی است که باید به طور کامل و به درستی انجام شوند. مدیریت ریسک شامل سه مرحله زیر است.

شناسایی عوامل خطر

در این مرحله شما باید سعی کنید تمامی موانعی که ممکن است در مسیر رسیدن به هدف پروژه ایجاد شوند را شناسایی کنید. یکسری از این عوامل خطر می توانند مسیر پروژه شما را به طور کلی تغییر دهند. برای همین بایستی قبل از هرکاری این عوامل را شناسایی کنید و این مرحله در مدیریت ریسک اهمیت بسیار زیادی دارد.

تجزیه و تحلیل

در این مرحله باید تلاش کنید تا موانعی که پیدا کرده‌اید را به طور کامل و همه جانبه بررسی کنید تا بتوانید برای آن‌ها راه حل‌های مناسب پیدا کنید. در واقع زمانی که شما عوامل خطر را شناسایی می کنید برای مدیریت ریسک صحیح بایستی این عوامل را تجزیه و تحلیل کنید. باید پیشبینی کنید که احتمالا چه زمانی با آنها برخورد خواهید کرد و واکنش خودتان را نسبت به آن تعیین کنید. این تجزیه و تحلیل بایستی متناسب با مدیریت منابع که وجود دارد صورت بگیرد.

پیش‌بینی پاسخ

در مرحله آخر باید تصمیم بگیرید که بهترین کاری که می‌توانید در مقابل خطرات احتمالی انجام دهید چیست. یکی از مزیت‌های بزرگ فرآیند مدیریت ریسک این است که به شما این امکان را می‌دهد تا آینده را تا حد زیادی پیش‌بینی کنید. این کار باعث می‌شود در صورت رویارویی با خطرات و موانع در تنگنا قرار نگیرید و شتاب‌زده عمل نکنید زیرا از قبل برنامه‌ای برای رویارویی با این اتفاقات آماده کرده‌اید و به طور دقیق می‌دانید که باید چه اقدامی انجام دهید.

استخدام مدیر پروژه دورکار

سطح تاب‌آوری در مدیریت ریسک چیست؟

یکی از مفاهیم دیگری که لازم است با مفهوم آن آشنا شوید تاب‌آوری در مدیریت ریسک است. تاب‌آوری در ریسک در واقع به این معنا است که سازمان یا کسب و کار مورد نظر تا چه حدی می‌تواند در مقابل رخ دادن ریسک‌های تهدید‌آور ماهیت خود را حفظ کند. در صورتی که فرآیند مدیریت ریسک به درستی انجام شود و پیش برود سطح تاب‌آوری باید با گذشت زمان افزایش پیدا کند و در صورتی که این اتفاق نیافتد احتمالاً به این معنا است که فرآیند مدیریت ریسک به درستی انجام نمی‌شود.

انواع ریسک‌ها کدام‌اند؟

فرآیند مدیریت ریسک یک فرآیند کلی است و در ارتباط با انواع ریسک‌هایی است که ممکن است سازمان یا پروژه با آن رو به رو شود.
برخی از انواع ریسک‌هایی که یک پروژه ممکن است با آن‌ها رو به رو شود شامل موارد زیر هستند.

ریسک‌های مالی

میزان سرمایه در دسترس و مدیریت درست آن یکی از مهم‌ترین موارد مؤثر در پیشبرد پروژه‌های مختلف است. مدیریت ریسک می‌تواند به شما کمک کند تا موارد ریسک دار مربوط به سرمایه مانند ریسک نرخ بهره، میزان بدهی، جریان نقدینگی، تورم، ارزش دارایی و… را به خوبی ارزیابی و مدیریت کنید.

ریسک‌های ایمنی

ریسک‌های ایمنی در واقع به مجموعه‌ای از ریسک‌ها اشاره دارد که در صورت وقوع ممکن است سلامت مشتریان و یا کارکنان را در معرض خطر قرار دهد. برخی از مهم‌ترین ریسک‌های ایمنی شامل خطر آتش سوزی، تغییرات آب و هوایی شدید، سرقت و … هستند.

ریسک‌های حقوقی

سازمان یا پروژه شما در هر زمینه‌ای که فعالیت کند موظف است از مجموعه‌ای از قوانین پیروی کند. در صورتی که این قوانین نقض شوند ریسک‌های حقوقی ایجاد می‌شوند که ممکن است حتی همراه با مجازات باشند. برای مثال می‌توان به قوانین دفع پسماند‌ها، پرداخت مالیات یا معافیت مالیاتی اشاره کرد.

ریسک‌های استراتژیک

برخی از ریسک‌ها وجود دارند که به صورت بنیادین می‌توانند یک کسب و کار را در معرض خطر قرار دهند. برخی از انواع ریسک‌های استراتژیک می‌توانند شامل تغییر در عرضه و تقاضا، تقویت بازار رقابتی، تغییرات مدیریتی، روند‌های اجتماعی و.. اشاره کرد.

ریسک‌های عملیاتی

این ریسک‌ها همان طور که از نام آن‌ها مشخص است به دلیل تغییر در روند‌های عملیاتی روتین یک سازمان می‌توانند ایجاد شوند. یکی از نمونه‌های ساده این ریسک‌ها اعتصاب‌های سرتاسری کارگران است.

ریسک‌های محیطی

ریسک‌های محیطی می‌توانند در اثر تغییرات احتمالی در محیط به وجود بیایند. برخی از انواع ریسک‌های محیطی شامل تغییرات آب و هوایی یا تغییرات سیاسی مربوط به حمل و نقل، محیط زیست، کشاورزی، سلامت، انرژی، صنعت و.. هستند.

مطلب پیشنهادی: اصول مدیریت چیست؟

انواع مدیریت ریسک کدام‌اند؟

همان طور که ریسک‌ها دارای انواع مختلفی هستند مدیریت ریسک نیز دارای انواع متفاوتی است برخی از انواع مدیریت ریسک به صورت زیر تعریف می‌شوند.

مدیریت ریسک مالی

در این نوع از مدیریت ریسک موارد مالی که می‌توانند بر پروژه تأثیر بگذارند مورد بررسی قرار می‌گیرند. ریسک‌های اعتباری می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند که برخی از رایج‌ترین‌های آن‌ها شامل بدهی وام‌ها، بدهی‌های پرداخت نشده توسط مشتریان و یا تغییرات نرخ بهره بانکی هستند. در واقع استخدام مدیر مالی می تواند به شما در مدیریت ریسک بهتر کمک کند.

مدیریت ریسک پروژه

در این فرآیند تمامی ریسک‌هایی که یک پروژه را از آغاز تا اتمام آن تهدید می‌کند مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد، درصد تأثیر احتمالی آن‌ها بر روی پروژه‌ها مشخص می‌شود و در نهایت تصمیم مناسب اخذ می‌شود.

مدیریت ریسک استراتژیک

این نوع از مدیریت ریسک به بررسی ریسک‌های استراتژیک و مقابله با آن‌ها مربوط است برای مثال شرایط رقابتی، وضعیت رقبا، تغییر فناوری‌ها و تغییر نیاز بازار جزء ریسک‌های استراتژیکی قرار می‌گیرند که نیاز به پیگیری دارند.

مدیریت ریسک فناوری اطلاعات

ریسک‌های فناوری اطلاعات می‌توانند شامل موارد مختلفی مانند نقض امنیت داده‌ها و حریم خصوصی، حملات سایبری و.. باشند. در این نوع از مدیریت ریسک این ریسک‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند و برای مقابله با آن‌ها اقدامات مختلفی مانند استفاده از ابزار‌های امنیتی و محافظتی، ایجاد فرآیند‌های کنترلی، آموزش کارکنان، توانمند سازی کارکنان و تدابیر امنیتی ممکن است مورد استفاده قرار بگیرد.

چرا مدیریت ریسک اهمیت دارد؟

مدیریت ریسک به دلایل مختلفی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. برخی از مهم‌ترین دلایلی که در پاسخ به دلیل اهمیت مدیریت ریسک می‌توان ذکر کرد شامل موارد زیر هستند.

بهبود اعتبار سازمان

بسیاری از سازمان‌ها دارای اعتبار زیادی هستند و این اعتبار برای آن‌ها ضروری است. مدیریت ریسک با پیش‌بینی آینده و شرایط محتمل می‌تواند به حفظ بهتر این اعتبار به طور قابل توجهی بیافزاید.

کاهش حداکثری ضرر و زیان

مدیریت ریسک در صورتی که به درستی انجام شود می‌تواند به طور قابل توجهی از ضرر و زیان جلوگیری کند و در صورت بروز نیز مقادیر آن را تا حد ممکن کاهش دهد.

پیشرفت و رشد سازمان

ریسک‌ها می‌توانند به طور مثبت یا منفی بر روی کسب و کار شما تأثیر‌گذار باشند. انجام پروسه مدیریت ریسک به شما کمک می‌کند تا ضرر و زیان را به حداقل برسانید و از فرصت‌های سود‌آور نیز به خوبی بهره ببرید. بدیهی است که با داشتن یک مدیریت ریسک قوی و اصولی کسب و کار یا سازمان شما به مرور زمان پیشرفت می‌کند و بزرگ‌تر می‌شود. در واقع این موارد باعث رشد اقتصادی بهتر کسب و کار خواهد شد.

تقویت تصمیم‌گیری

شاید برایتان جالب باشد که به همان اندازه که ریسک‌ها اهمیت دارند تصمیم‌گیری در مقابل آن‌ها نیز دارای اهمیت است. مدیریت ریسک به شما این اجازه را می‌دهد که به درستی و در زمان کافی ریسک‌ها را بررسی کنید، تمام جوانب را بسنجید و بهترین تصمیم را انتخاب کنید. این در حالی است که در صورت نبود مدیریت ریسک در رویارویی با ریسک‌ها در تنگنا قرار می‌گیرید و مجبور می‌شوید شتابزده عمل کنید و تصمیم‌هایی را انتخاب کنید که ممکن است اشتباه باشند و بر وخامت اوضاع بیافزایند.

مطلب پیشنهادی: مدیریت زمان چیست؟

چرخه مدیریت ریسک چیست؟

روش‌های زیادی برای مدیریت ریسک وجود دارد. با این حال معروف‌ترین این روش‌ها با توجه به استاندارد‌های ایزو است که شامل پنج مرحله زیر است.

شناسایی ریسک‌ها

در این مرحله تمامی خطرات و ریسک‌هایی که به طور بالقوه برای سازمان وجود دارد باید شناسایی شوند.

تجزیه و تحلیل ریسک‌ها

این مرحله مربوط به بررسی و ارزیابی ریسک‌ها است و باید ریسک‌های مختلف را به صورت همه جانبه بررسی کنید.

اولویت‌بندی ریسک‌ها

در این مرحله باید شانس هر ریسک برای اتفاق افتادن را به طور حدودی تخمین بزنید و درصد تأثیرگذاری آن‌ها بر روی اهداف اصلی پروژه یا سازمان را نیز بررسی کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا در ابتدا به سراغ بررسی مواردی بروید که از اهمیت بیشتری برخوردار هستند. هرچقدر ریسکی بزرگتر باشد باید اولویت بالاتری داشته باشد. برای مثال اگر احتمال می دهید ریسکی باعث ورشکستگی می شود بایستی از همه اولویت ها بالاتر قرار بگیرد.

رفع یا کاهش شانس ریسک‌ها

در این مرحله باید سعی کنید هر اقدامی که می‌تواند میزان وقوع ریسک‌های منفی را کاهش دهد را اعمال کنید. در صورت امکان شانس ریسک را به صفر برسانید و آن را حذف کنید و در صورتی که این کار امکان‌پذیر نیست شانس را تا حد ممکن کاهش دهید.

نظارت بر نتیجه

مدیریت ریسک نیاز به پیگیری و بازنگری‌های مداوم دارد و باید در دوره‌های زمانی منظم آن را بررسی کرد.

مدیریت ریسک با چه راهکار‌ها و استراتژی‌هایی انجام می‌شود؟

برخی از مهم‌ترین استراتژی‌هایی که در مقابله با ریسک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند شامل موارد زیر هستند.

اجتناب از ریسک

در این روش باید سعی کنید از انجام کار‌ها و اقداماتی که ریسک بالایی دارند اجتناب کنید. این کار می‌تواند به صورت دائمی یا موقتی انجام شود. در واقع در برخی از مواقع مدیر ترجیح می‌دهد برای مدت مشخصی کار‌های ریسک دار را حذف کند تا ایمنی و دوام پروژه مورد نظر و اهداف آن تضمین شود.

کاهش ریسک

در این روش سازمان تصمیم می‌گیرد که ریسک را بپذیرد و در عین حال تمام تمرکز خود را بر روی کاهش ریسک و کاهش ضرر و زیان‌های اختمالی متمرکز می‌کند. یکی از مثال‌های این روش انجام خدمات پیشگیرانه توسط سازمان‌های بیمه است.

انتقال ریسک

انتقال ریسک نیز یکی از روش‌های دیگر است که در برخی از موارد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کار در مواقع ضروری می‌تواند میزان تاب‌آوری سازمان را افزایش دهد.

پذیرفتن ریسک

در برخی از موارد ممکن است مجبور به پذیرفتن ریسک‌ها شوید. در این شرایط تمرکز شما باید بر روی مدیریت زیان‌ها و کاهش حداکثری آن‌ها باشد.

مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری چیست؟

مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری در واقع به فرد سرمایه‌گذار این اجازه را می‌دهد که انواع روش‌های سرمایه‌گذاری را با سود و زیان آن‌ها بررسی کند و بهترین روش را برای سرمایه‌گذاری انتخاب کند.

مطلب پیشنهادی: مدیریت زنجیره تامین چیست؟

جمع‌بندی

مدیریت ریسک یکی از مهم‌ترین مواردی است که در پیشبرد صحیح یک پروژه و اهداف آن تأثیر‌گذار است. مدیریت ریسک نه تنها به دانش کافی نیاز دارد بلکه به تجربه و مهارت کافی نیز نیازمند است. به علاوه امروز می‌توان در برخی از بخش‌های مدیریت ریسک از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی نیز استفاده کرد. به یاد داشته باشید که مدیریت ریسک در صورتی که به درستی انجام شود می‌تواند باعث بهبود تصمیم‌گیری‌ها، کاهش قابل توجه ضرر و زیان‌ها و افزایش سود و بهره‌ها شود و به اعتبار سازمان و پروژه نیز بیافزاید.