پایه پولی چیست؟ تفاوت نقدینگی و پایه پولی

آیا تا به حال کلمه پایه پولی به گوشتان خورده است؟ آیا پایه پولی همان نقدینگی در دست مردم است؟ به زبان ساده به میزان پول موجود در چرخه اقتصادی، پایه پولی می‌گویند. پول می‌تواند از بخش‌های مختلفی مانند اسکناس، سکه، سپرده‌های قانونی و ذخایر بانکی تشکیل شود. پول توسط بانک مرکزی ایجاد و تولید می‌شود که کاهش و یا افزایش آن اثرات مثبت و منفی خواهند داشت. با توجه به این مورد بانک مرکزی وظیفه دارد که با کنترل سطح پایه پولی به بهبود وضع اقتصادی کشور کمک کند. پایه پولی با عنوان‌های دیگری مانند پول پایه یا پول قدرتمند نیز شناخته می‌شود.

چرا به پایه پولی، پول قدرتمند میگویند؟

پس از افزایش پایه پولی توسط بانک مرکزی، بانک‌های تجاری می‌توانند با واسطه‌گری مالی و وام دادن به مشتریان خود، سبب افزایش پایه پولی شوند. مقدار تغییر در پایه پولی، با ضریب فزاینده پولی نمایش داده می‌شود. ضریب فزاینده پولی، به زبان ساده، میزان تغییر در پایه پولی به ازای هر یک واحد پول ذخیره شده از طرف بانک نزد بانک مرکزی است. محاسبه ضریب فزاینده پولی از تقسیم میزان حجم پول موجود در اقتصاد به پایه پولی بدست می‌آید.

فرمول پایه پولی چیست؟

فرمول پایه پولی از 3 جز اصلی تشکیل شده است. پایه پولی مجموعی از اسکناس و سکه‌های در دست مردم است، به همراه مبالغی که تحت عنوان ذخایر قانونی در در بانک مرکزی سپرده شده‌اند.

مثالی از پایه پولی

برای مثال در یک کشور، در چرخه اقتصادی به میزان 600 میلیون تومان اسکناس و مسکوکات، و در حدود 5 میلیارد تومان نیز سپرده‌های ذخیره قانونی وجود دارد. برای محاسبه پایه پولی کشور، باید این دو رقم جمع شوند؛ یعنی میزان پایه پولی کشور 6 میلیارد و 500 میلیون تومان می‌باشد. 

تفاوت نقدینگی و پایه پولی

برای فهم آسان تفاوت نقدینگی و پایه پولی باید با موارد زیر آشنا شویم. در کل چرخه اقتصاد سه مورد را در نظر میگیریم:

1. اسکناس و مسکوکات
2. سپرده‌های دیداری
3. ذخایر بانکی

ذخایر بانکی پولی است که از طرف بانک‌های تجاری نزد بانک مرکزی نگهداری می‌شود. بانک‌های تجاری موظف هستند که به ازای پولی که از مردم دریافت می‌کنند، درصدی از آن را نزد بانک مرکزی سپرده کنند. این میزان در ایران در حدود 10 الی 30 درصد است. به این نوع سپرده، سپرده قانونی نیز می‌گویند. سپرده‌های دیداری به سپرده‌هایی گفته می‌شود که مردم نزد بانک‌های تجاری دارند و می‌توانند از پول تولید شده از طرف بانک تجاری در قالب وام یا تسهیلات باشد. پایه پولی مجموع اسکناس و مسکوکات و ذخایر بانکی است، اما نقدینگی مجموع اسکناس و مسکوکات و سپرده‌های دیداری است. در حقیقت پایه پولی و نقدینگی در بخشی با هم اشتراک دارند.

اثرات افزایش پایه پولی در اقتصاد

اثرات افزایش پایه پولی، ناشی از تغییرات میزان نقدینگی است. با افزایش سطح نقدینگی میزان تورم در جامعه افزایش پیدا میکند. تورم به میزان افزایش سطح قیمت‌ها گفته می‌شود. با افزایش تورم، رفاه جامعه کاهش پیدا می‌کند و قدرت خرید مردم پایین میاید. همچنین از اثرات دیگر آن می‌توان به افزایش نرخ بهره و رشد اقتصادی اشاره کرد.

برای کنترل پایه پولی بانک مرکزی می تواند از 3 راه استفاده کند:

• تغییر در نرخ بهره
• تغییر درصد ذخیره قانونی
• عملیات بازار باز

مطلب پیشنهادی: اقتصاد کلان چیست؟

عملیات بازار باز چیست؟

یکی از راه‌های مدیریت پایه پولی، استفاده از عملیات بازار باز می‌باشد. در این استراتژی با استفاده از خرید و فروش اوراق قرضه دولتی، پایه پولی کنترل می‌شود. این اوراق توسط دولت منتشر می‌شود که دارای میزان سود مشخصی در بازه‌های زمانی اعلام شده است. به طور مثال در صورتی که در بازار میزان حجم پول موجود جوابگوی افزایش تقاضا نباشد، بانک مرکزی با خرید اوراق دولتی میزان پایه پولی کشور را افزایش می‌دهد. 

همچنین در مقابل این حرکت در زمانی که نیاز به کاهش مقدار پایه پولی کشور باشد بانک مرکزی با فروش اوراق در بازار پایه پولی را کاهش می‌دهد. این حرکت میتواند در زمان افت ارزش پول ملی استفاده شود.

بیشتر بخوانید: ROI چیست؟

پایه پولی بانک مرکزی ایران

طبق آخرین آمار منتشر شده میزان پایه پولی ایران در حدود 8870 هزار میلیارد ریال است که در حدود 45 درصد نسبت به سال قبل رشد داشته است.

منبع: سایت بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

جمع‌بندی

پایه پولی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی است که تغییر در میزان آن می‌تواند بر روی عواملی همچون رفاه و قدرت خرید تاثیر بگذارد. به این دلیل کنترل پایه پولی از مهم‌ترین دغدغه‌های بانک‌های مرکزی در سراسر جهان می‌باشد.