استهلاک دارایی های نامشهود؛ انواع و مثال

تعریف دارایی چیست؟

به طور کلی به هر منبعی که از نظر اقتصادی دارای ارزش باشد و یک شخص حقیقی یا حقوقی مالکیت آن را در اختیار داشته باشد، دارایی گفته می شود.

دارایی‌ها را به چند دسته می توان تقسیم کرد؟

دارایی‌ها را می توان به دو دسته دارایی‌های جاری و غیرجاری تقسیم کرد:

دارایی‌های جاری آن دسته از دارایی‌ها هستند که انتظار می رود در طی یک سال یا مدت زمان کمتر به وجه نقد تبدیل شوند؛ مانند وجه نقد، حساب های دریافتی، موجودی کالا و….

دارایی‌های غیر جاری شامل دارایی‌هایی هستند که در دسته دارایی‌های جاری قرار نمی گیرند. این نوع دارایی خود شامل دو دسته دارایی‌های مشهود و نامشهود هستند.

دارایی‌های غیر جاری شامل گروه های زیادی هستند که در ادامه توضیح داده می شوند:

1. دریافتی های بلند مدت: در واقع منظور حساب ها و اسناد تجاری یا غیرتجاری هستند که انتظار نمی رود در طی یک سال آینده به پول تبدیل شوند؛ مانند: مطالبات از مشتریان، مدیران، کارکنان، شرکت های وابسته و غیره.
2. سرمایه گذاری های بلند مدت: در بعضی از سرمایه گذاری های بلند مدت مدت زمان در نظر گرفته شده برای خواباندن سرمایه بیش از یک سال است.
3. سرمایه گذاری در املاک: بعضی از سرمایه گذاری ها در املاک به جهت استفاده از رشد این املاک در چندین سال آینده انجام می‌شود و نه برای استفاده شخصی، بلکه صرفا به جهت سرمایه گذاری و استفاده از سود حاصله انجام می شوند.

دارایی‌های مشهود و نامشهود چه هستند و چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟

به طور کلی می‌توان دارایی‌های غیر جاری  را به دو دسته دارایی‌های مشهود و دارایی‌های نامشهود تقسیم کرد.

دارایی‌های مشهود یک دسته از دارایی‌ها هستند که به صورت فیزیکی وجود دارند. این دارایی‌ها نوعی دارایی ثابت هستند. به این دارایی‌ها دارایی‌های عملیاتی نیز گفته می شود؛ به عبارت دیگر می توان گفت یکی از مهم ترین تفاوت ها بین دارایی‌های مشهود و نامشهود در این است که دارایی‌های مشهود دارای نمود عینی هستند و قابل دیدن و لمس کردن هستند.

از نمونه دارایی‌های مشهود می توان به انواع زمین ها، ساختمان ها، کارخانه ها، ماشین آلات و ماشین ها اشاره کرد.

درباره دارایی‌های مشهود، یک استاندارد تحت عنوان استاندارد شماره ۱۱ وجود دارد، این استاندارد تحت عنوان استاندارد دارایی‌های مشهود نیز شناخته می شود که چند بند از آن را در ادامه توضیح خواهیم داد:

1. دارایی‌های مشهود دارای عمر طولانی تر و مفید تری هستند.
2. دارایی‌های مشهود به صورت روزانه در عملیات های روزانه شرکت ها و سازمان ها مورد استفاده قرار می گیرند.
3. دارایی‌های ثابت و مشهود به هیچ عنوان به منظور سرمایه گذاری یا فروش مجدد خریداری نمی شوند.
4. معمولاً شرکت‌ها از این دارایی‌ها، در جهت تولید، عرضه کالا و خدمات، اجاره به دیگران یا برای مقاصد اداری در مدت زمانی بیش از یک دوره مالی استفاده می‌کنند

یکی از مزایای دارایی‌های ثابت و مشهود این است که به عنوان یک نشانه اعتبار و حسن شهرت برای یک شرکت محسوب می شوند؛ به عبارت دیگر هرچه یک شرکت یا سازمان مقدار بیشتری از دارایی‌های مشهود و ثابت را در اختیار داشته باشد، نشانگر آن است که آن شرکت دارای توانایی مالی بسیاری است و از قدرت و کارایی بیشتری برخوردار است.

مطلب پیشنهادی: انواع صورت‌های مالی

انواع دارایی‌های مشهود کدام اند؟

همان طور که گفتیم دارایی‌های مشهود آن دسته از دارایی‌هایی هستند که قابل لمس و دیدن هستند. دارایی‌های مشهود خود به چندین دسته متفاوت تقسیم می شوند:

• دارایی‌های ثابت استهلاک پذیر
• دارایی‌های ثابت استهلاک ناپذیر
• دارایی‌های ثابت با طول عمر کم
• دارایی‌های ثابت با طول عمر زیاد

با یک نگاه کوتاه می توان به تفاوت این دسته ها پی برد مثلا:

دارایی‌های ثابت مانند زمین، استهلاکی را شامل نمی شوند، یعنی گذر زمان اثر منفی بر روی آن نمی گذارد. اما مثلا ساختمان ها با گذر زمان دچار استهلاک می شوند و نیاز به تعمیرات و باز سازی پیدا می‌کنند.

دسته دیگر دارایی‌های نامشهود هستند که به صورت غیر فیزیکی هستند و برخلاف دارایی‌های مشهود، غیرقابل لمس و غیرقابل دیدن هستند، از انواع دارایی‌های نامشهود می توان به ارزهای دیجیتال، علامت تجاری، حق کپی‌رایت، سرقفلی و یا شهرت برند اشاره کرد.

دارایی‌های نامشهود با این که به صورت فیزیکی وجود ندارند، اما در بسیاری موارد استهلاک پذیر هستند، مثلا مالکیت معنوی ممکن است دارای مدت زمان خاصی باشد.

یک برند را در نظر بگیرید که دارای شهرت فراوانی است؛ این شهرت به عنوان یک دارایی نامشهود به حساب می آید، اما استهلاک پذیر است. مثلا فرض کنید شرکتِ صاحب این برند، موفقیت هایی به دست بیاورد یا بالعکس دچار شکست‌های پیاپی شود. در هر دو این حالات ارزش سهام و برند این شرکت دچار تغییر می شود که این یک نوع استهلاک به حساب می آید.

انواع دارایی‌های نامشهود کدام اند؟

دارایی‌های نامشهود را می توان با چندین روش دسته بندی کرد؛ طبق یکی از این تقسیم بندی ها دو دسته دارایی نامشهود داریم:

دارایی‌های نامشهود با عمر مفید معین:

• این دارایی‌ها عمر و مدت زمان مصرف معینی دارند و مدت استفاده از آن ها نامحدود نیست.
• این دارایی‌ها به تدریج از ارزشش شان کاسته می شود، زیرا در واقع قسمتی از بهای کلی این دارایی‌ها در طول دوره عمرشان صرف هزینه های مربوطه می شوند.
• از نظر استهلاک این دارایی‌ها دارای استهلاک شبیه دارایی‌های ثابت مشهود است. مانند: حق اختراع.

دارایی‌های نامشهود با عمر مفید نامعین:

• این دارایی‌ها دارای عمر نامعین هستند و بنابراین، مدت زمان استفاده از این دارایی‌ها نیز نامشخص است؛
• از آن جا که برآورد مدت زمان عمر این دارایی‌ها ممکن نیست، برآورد یا تخمین میزان استهلاک آن ها نیز ممکن نیست.

مطلب پیشنهادی: سرمایه ثابت چیست؟

بر طبق یک دسته‌بندی دیگر دارایی‌های نامشهود را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد:

دارایی‌های نامشهود قابل تشخیص:

این دسته از دارایی‌های نامشهود قابل تقسیم و حتی قابل فروش هستند. مانند: حق مالکیت فکری، حق ثبت اختراع، حق چاپ، عناوین و نام‌های تجاری و دارایی‌های مربوط به نرم‌افزار.

دارایی‌های نامشهود غیر قابل تشخیص:

این دسته هیچ ماهیت فیزیکی ندارند و به صورت فیزیکی قابل جداسازی از شرکت نیستند. مانند: سرقفلی، برند و شهرت مربوط به یک شرکت یا سازمان.

بهای تمام شده دارایی‌های نامشهود چیست؟

در بین دارایی‌های نامشهود، فقط دارایی‌های نامشهود قابل تشخیص به تنهایی قابل خرید و فروش هستند. در نتیجه باید آن‌ها را در زمان خرید، به قیمت تمام شده ثبت کرد.

دارایی‌های نامشهود غیر قابل تشخیص به عنوان جزوی از گروه دارایی‌ها یا یک واحد تجاری به حساب می‌آیند و آن‌ها نیز باید به قیمت تمام شده ثبت شوند.

بهای دارایی‌های نامشهود قابل تشخیص شامل موارد زیر هستند:

• وجه نقدی که در ازای دارایی پرداخته شده است.
• ارزش جاری سایر دارایی‌هایی که در ازای دارایی مورد نظر پرداخته شده است.
• ارزش بدهی‌های ایجاد شده در ازای دارایی مورد نظر.
• ارزش جاری مابه ازای دریافت شده در قبال سهام صادر شده.

بهای دارایی‌های نامشهود غیر قابل تشخیص نیز برابر است با تفاوت بهای تمام شده گروه دارایی‌ها (یا واحد تجاری خریداری شده ) و مجموع بهای تخصیص یافته به هریک از دارایی‌های مشهود و نامشهود قابل تشخیص خریداری شده، منهای بدهی‌های تعهد شده در ازای آن‌ها.

مطلب پیشنهادی: بازارساز کیست؟

دارایی‌های نامشهود دارای استهلاک هستند؟

همان طور که در بالا اشاره کردیم در علم حسابداری، استاندارد‌های متفاوتی در جهت مدیریت دارایی‌ها به وجود آمده‌اند.

طبق این استاندارد‌ها، دارایی‌های نامشهود بدون توجه به زمان ایجاد یا خریداری در نهایت ارزش خود را از دست خواهند داد. به عبارت دیگر، بهای تمام شده دارایی‌های نامشهود به طور سیستماتیک در قبال درآمد هر دوره و در مدت زمان برآورد شده‌ای که انتظار می‌رود از این دارایی‌ها استفاده گردد، مستهلک می‌شود.

در این جا به اهمیت برآورد مدت زمان عمر دارایی‌ها پی می‌بریم، ولی متأسفانه تخمین مدت زمان عمر این دارایی‌ها در برخی موارد غیر قابل تخمین هستند.

بعضی از موارد و اصل‌هایی که در تعیین و برآورد مدت عمر مفید یک دارایی نامشهود در نظر گرفته می‌شود شامل موارد زیر است:

1. حداکثر عمر مفید ثبت شده در قرارداد‌ها یا در قوانین و مقررات.
2. وجود قابلیت تمدید حقوق ناشی از دارایی نامشهود مورد نظر
3. اثرات ناشی از ناباب شدن، تغییر تقاضا برای محصول، رقابت در بازار، زمان و سرعت تغییرات تکنولوژی و یا سایر عوامل اقتصادی که روی عمر مفید دارایی‌های نامشهود تأثیر‌گذار خواهد بود.
4. اقدامات اثر‌گذار بر روی دارایی نامشهود که ممکن است از طریق دولت، رقبا یا دیگر گروه‌ها انجام شود.
5. دارایی‌ها نامشهود عینیت ندارند. در نتیجه برای آن‌ها ارزش اسقاط در نظر گرفته نمی‌شود.

مدت زمان استهلاک چگونه تعیین می‌شود؟

به طور معمول برای حساب کردن استهلاک دارایی‌های نامشهود سعی می‌کنند که بهای تمام شده را به طور سیستماتیک و منظم در طی عمر مفید آن‌ها سرشکن کنند که برای این کار از روش خط مستقیم استفاده می‌کنند، مگر آن که یک دلیل قانع‌کننده و کافی برای جلوگیری از این روش وجود داشته باشد.

یک نکته دارای اهمیت در زمینه استهلاک دارایی‌های نامشهود در این است که بر طبق استاندارد‌های وضع شده در این زمینه، مدت زمان استهلاک هیچ دارایی نامشهودی نباید از چهل سال تجاوز کند. تعیین عمر مفید دارایی‌های نامشهود با در نظر گرفتن عوامل متعدد اثر‌گذار بر روی آن انجام می‌شود و اگر دوره انتفاع یک دارایی نامشهود بیشتر از چهل سال باشد، برای استهلاک آن نیز چهل سال در نظر گرفته می‌شود. این قوانین در جهت پیش‌گیری از کاربرد نا به جا و اشتباه اصل تطابق هزینه‌ها و درآمد‌ها و تحریف سود و زیان تدوین شده‌اند.

آیا دارایی‌های نامشهود در دنیای نوین امروزی با تعریف آن در حسابداری سنتی متفاوت است؟

در دنیای نوین امروزی و با توجه به رشد و پیشرفت روزافزون تکنولوژی، بسیاری از مصادیق دارایی‌های نامشهود ایجاد می‌شوند که در حسابداری سنتی به آن‌ها توجهی نشده است. مثلا فهرست‌ ایمیل‌ها یا شماره موبایل مشتریان، پایگاه داده‌ها یا مدل درآمدی کسب و کار‌ها.

همه دارایی‌های نامشهود، چه انواعی که حسابداری سنتی به تعریف آن‌ها پرداخته است و چه انواع نوین آن‌ها، به کسب و کار‌ها کمک می‌کنند تا در شرایط بهتری بتوانند با یکدیگر رقابت کنند و در نهایت به بقای کسب و کار‌ها کمک می‌کنند.

دارایی‌های نامشهود در بسیاری از موارد به کسب و کار‌ها کمک می‌کنند تا بتوانند به نسبت رقبای خود درآمد و سود نهایی بیشتری را به دست بیاورند.

مثلا دو رستوران را در نظر بگیرید که از نظر تمامی شرایط با یکدیگر در یک سطح قرار دارند؛ مثلاً در یک مکان واقع شده‌اند، وسعت فضای در اختیار و زیبایی آن در یک سطح قرار دارند، هر دو دارای پرسنل و خدمات‌دهی خوبی به مشتری هستند و هر دو دارای سطح قابل قبول و راضی‌کننده و یکسانی از کیفیت غذا هستند. تنها تفاوت این دو در این است که یکی از این رستوران‌ها دارای اعتبار و شهرت است و دیگری تازه شروع به کار کرده است. بدیهی است که رستوران دارای اعتبار، مشتریان بیشتری خواهد داشت و از سود خالص بیشتری بهره‌مند خواهد شد. رستوران دیگر برای جذب همان تعداد مشتری باید اقدامات اضافه‌ای انجام دهد که این در نهایت باز هم منجر به کاهش سود کلی خواهد شد. در واقع آن چه برای رستوان اول کسب برتری وسود بیشتر می‌کند، بهره‌مندی از یک دارایی نامشهود تحت عنوان شهرت و اعتبار است.

این مثال به روشنی نشان می‌دهد که چگونه در دست داشتن یک دارایی نامشهود می‌تواند به یک کسب و کار یا سازمان در جهت رقابت بهتر و کسب سود بیشتر کمک کند.

مطلب پیشنهادی: اهرم مالی چیست؟

بررسی چند مثال از دارایی‌های نامشهود:

حق اختراع

حق اختراع در واقع به حقی گفته می‌شود که به صورت قانونی به یک مخترع داده می‌شود تا جلوی سواستفاده از اختراع وی گرفته شود؛ این حق به مخترع اجازه تولید و فروش اختراع خود را برای مدت زمان معین اهدا می‌کند. حق اختراع یک دارایی نامشهود قابل تشخیص در نظر گرفته می‌شود.

حق اختراع زمانی از نظر اقتصادی با ارزش می‌شود که بتواند در افزایش سود حاصله در یک فرآیند، کمک‌کننده باشد. مثلا:

• باعث کاهش هزینه نهایی یک عملکرد شود.
• از طریق تولید و فروش فرآورده‌ها
• بتوان با استفاده از آن کالا یا خدمات مورد نظر را با قیمت بالاتری به مشتریان عرضه کرد.

دقت کنید که گاهی ممکن است عمر مفید یک اختراع، بسیار کوتاه‌تر از مدت زمان اعتبار قانونی آن باشد در این صورت لازم است تا بهای تمام شده دارایی در مدت زمان عمر مفید آن مستهلک شود.

ثبت استهلاک دارایی‌های نامشهود چگونه است؟

فرض کنید یک شرکت یک گواهی ثبت اختراع را به قیمت ۳۰ میلیارد خریداری می‌کند که مدت زمان عمر مفید آن ۱۵ سال تخمین‌زده می‌شود. در این زمان این شرکت تا ۱۵ سال در هر سال ۲ میلیارد به عنوان هزینه استهلاک دردفاتر خود ثبت می‌کند.

انواع صنایع دارای دارایی‌هایی نامشهود:

در یکسری از صنایع، شرکت‌ها دارای مقدار فراوانی از دارایی‌های نامشهود هستند:

۱- فناوری:

شرکت‌های فناوری و رایانه‌ای دارایی‌های نامشهود کلیدی فراوانی دارند. مانند: حق چاپ، ثبت اختراع، کارکنان مهم و تحقیق و توسعه‌اند.

۲- رسانه و سرگرمی:

این شرکت‌ها نیز دارای دارایی‌های نامشهود زیادی هستند مانند حق نشر و… هستند.

۳- شرکت‌های خدمات و محصولات مصرفی:

این شرکت‌ها نیز تعدادی از دارایی‌های نامشهود را دارا هستند. مانند: حق ثبت اختراع برای فرمول‌ها و دستورالعمل‌ها و هم چنین نام تجاری هستند.

۴- مراقبت‌های بهداشتی:

شرکت‌های آرایشی بهداشتی و برند‌های بهداشتی، تمایل زیادی به در اختیار داشتن مقدار زیادی از دارایی‌های نامشهود هستند. مانند: نام تجاری مطرح، کارکنان پر اعتبار، تحقیق و توسعه دارو‌ها و روش‌های مراقبت.

۵- صنعت خودرو:

فناوری‌های ثبت شده، نام‌های تجاری و… از جمله دارایی‌های نامشهودی هستند که صنعت‌های خودرو‌سازی به آن‌ها تمایل نشان می‌دهند.

مطلب پیشنهادی: ترازنامه چیست؟

خلاصه مطلب

به طور خلاصه دارایی‌ها به دودسته مشهود ونامشهود تقسیم می‌شوند که هر دو آن‌ها برای رشد و پیشرفت یک سازمان یا یک شرکت مورد نیاز هستند. در جهت مدیریت هر دو این دارایی‌ها، نرم‌افزار‌های متعددی طراحی شده‌اند که به پروسه حسابداری شرکت‌ها کمک می‌کنند.