تفکر مستقل چیست؟

هم‌رنگ جماعت بودن اصطلاح جدیدی نیست و در جامعه سابقه‌ای طولانی دارد. پیش از این نیز داشتن رفتاری شبیه به دیگران و مانند دیگران فکر کردن یک ارزش شناخته می‌شد. در حال حاضر شاید این ارزش‌ها کمتر شده و جایگاه پیشین خود را از دست داده باشند. دلیل این امر پررنگ شدن مهارت‌هایی مانند تفکر خلاق، تفکر انتقادی و تفکر مستقل است. فرد دارای مهارت تفکر مستقل، تنها مانند خود می‌اندیشد و تفکر خود را وامدار هیچ‌کس نیست. در این مطلب به بررسی تفکر مستقل و نحو دستیابی به آن می‌پردازیم؛ اگر شما هم می‌خواهید مستقل فکر کنید، با ما همراه باشید.

تفکر مستقل چیست؟

افرادی که به موضوعات متفاوت نگاه می‌کنند، متفاوت رفتار می‌کنند و به هیچ عنوان نمی‌خواهند شبیه دیگری باشند، دارای تفکر مستقل هستند. اگر شما هم دنیای اطراف خود را بر اساس مشاهدات و تجربیات خود درک می‌کنید و آزادانه نظراتتان را بیان می‌کنید، در دسته متفکران مستقل قرار می‌گیرید. مهارت تفکر مستقل، مهارتی ژنتیکی نیست؛ بلکه محیط، نحوه تربیت والدین و تلاش خود فرد مسبب دستیابی به آن می‌شود. پدر و مادری که اجازه می‌دهند کودک، خود در مسائل مهم زندگی تصمیم‌گیرنده باشد، یک متفکر مستقل را پرورش می‌دهند. بر عکس این برخی والدین معتقدند کودک را باید در محیطی ایزوله پرورش داد و از همان ابتدا برای او تصمیم‌گیری کرد. نتیجه چنین تفکری، پرورش افرادی وابسته در رفتار و تفکر است.

بهترین نوع تربیت و بهترین محیط آن است که از ابتدای کودکی، افراد یاد بگیرند در جامعه رهبران خوبی باشند، بدون تقلید فکر و رفتار کنند، چرا که این موضوع در مسیر شغلی هم موضوعی مهم است. داشتن تفکری مانند دیگران و هم‌رنگ جماعت بودن به هیچ عنوان ارزش نیست. تفکر مستقل یعنی با تمام نظرات، دیدگاه‌ها، تفکرات و غیره آشنا شوی و در نهایت خود، تصمیم بگیری کدام یک بهتر است.

ویژگی‌های افراد دارای تفکر مستقل چیست؟

اعتماد به‌ نفس را می‌توان مهم‌ترین ویژگی افراد دارای مهارت تفکر مستقل دانست. اینکه یک فرد تصمیم بگیرد در جامعه متفاوت از دیگران فکر کند، اعتمادبه‌نفس بالایی می‌خواهد؛ زیرا قطعا به محض حرکت، متوجه هجمه‌های بسیاری خواهد شد. برخی نیز می‌خواهند او را متقاعد کنند که راه‌های رفته را امتحان کند و عمر خود را هدر ندهد. طبیعی است که این‌ها همه حرف‌هایی پوچ است و به ازای هر فرد بر روی کره زمین یک راه درست می‌تواند وجود داشته باشد.

پذیرش حرف دیگران با تحقیق و تفحص یکی دیگر از ویژگی‌های افراد دارای مهارت تفکر مستقل است. آن‌ها بدون تحقیق و جستجو هیچ تفکر و تجربه‌ای را نمی‌پذیرند. شاید این ویژگی را با مشورت‌پذیر نبودن اشتباه بگیرید؛ اما نکته آن است که متفکران مستقل تمام تفکرات را می‌شوند، به تمام دیدگاه‌ها آگاه هستند و تنها مواردی که بر اساس جستجو درست به نظر می‌آیند را می‌پذیرند هرچند که آن موارد بر اساس میل اکثر افراد جامعه نباشد.

زیر سوال بردن ویژگی مهم متفکران مستقل است. آن‌ها هیچ‌گاه از سوال کردن، انتقاد کردن و بیان نظرات خود، هرچند متفاوت باشد، نمی‌ترسند. آن‌ها عادت دارند تفکر جمعی را اگر اشتباه باشد، به راحتی زیر سوال ببرند و از بیان نظرات صحیح خود هراسی هم ندارند. به این ترتیب تبدیل به رهبران گروه می‌شوند؛ زیرا تمام مردم در دل خود آن‌ها تحسین می‌کنند.

افراد دارای مهارت تفکر مستقل به خود اجازه ریسک کردن می‌دهند. ریسک موجب به دست آوردن تجربیات گوناگون و جالب خواهد شد که عموم افراد از آن‌ها محروم هستند. زندگی پرفراز و نشیب و البته هیجان‌انگیز این افراد هم محصول ریسک است.

ویژگی دیگر افراد دارای تفکر مستقل، آشنایی با بسیاری از دیدگاه‌ها، نظرات و تجربیات است. آن‌ها به راحتی هر نظری را می‌شوند، بر روی هر تفکری فکر می‌کنند و در مقابل هیچ‌کدام گارد ندارند. به این ترتیب شاید فرصت تجربه کردن‌های بسیار نداشته باشند؛ اما با شنیدن تجربیات دیگران از مزایای آن بهره‌مند خواهند شد.

مطلب پیشنهادی: انطباق پذیری سازمانی چیست؟

مزایای تفکر مستقل

آشنایی با دانش‌ها و تجربه‌های دیگر افراد از مزایای مهم مهارت تفکر مستقل است؛ زیرا افراد دارای این مهارت به راحتی شنونده هر نظر، تجربه و تفکری هستند؛ البته این به معنای پذیرش تمام آن‌ها نیست. مزیت دیگر این مهارت، افزایش اعتمادبه‌نفس فرد است. درست که اعتمادبه‌نفس خود ویژگی این افراد است، اما چون موجب دستیابی به موفقیت می‌شود، اعتمادبه‌نفس فرد هم افزایش پیدا خواهد کرد. داشتن دوستانی با تفکرات متفاوت خود یک مزیت محسوب می‌شود. توانایی ارتباط گرفتن با هر فردی از هر گروهی، ویژگی افراد متفکر مستقل است که منجر به یافتن دوستانی نزدیک با تفکری متفاوت می‌شود. از مشخصه‌های مثبت این تفکر نیز، زیر سوال بردن افکار و اندیشه‌های خود و دیگران است. زیر سوال بردن افکار حتی آن‌هایی که ریشه در کودکی دارد و بعد پذیرش آن‌ها با تحقیق و جستجو، جرئت زیادی می‌خواهد. توانایی جستجو را هم می‌توان از مزایای این تفکر دانست. در نهایت، این جستجوها فرد به دانشی محکم و استوار دست پیدا خواهد کرد که به هیچ عنوان از بین بردنی نیست؛ زیرا با دلیل و استدلال پذیرفته شده است. علاوه بر این، تفکر مستقل موجب می‌شود افراد در محیط کاری دچار چالش نشوند و فرد مواردی مانند فرسودگی شغلی را تجربه نکند.

مطلب پیشنهادی: تفکر سیستمی چیست؟

نحوه دستیابی به تفکر مستقل

همان‌طور که گفتیم مهارت تفکر مستقل یک استعداد ژنتیکی نیست؛ بلکه کاملا اکتسابی است؛ تنها برخی افراد به سبب محیط زندگی و نحوه تربیت خود از کودکی آن را می‌آموزند. به همین دلیل، فقط کافی است تصمیم بگیرید و بر روی قدرت اراده خود کار کنید تا این مهارت را در خود پرورش دهید. در ادامه مطلب برخی از روش‌های پرورش این مهارت را شرح دادیم:

گستردگی دایره دوستان

یکی از روش‌هایی که سبب می‌شود به تفکر مستقل دست پیدا کنید، گسترده کردن دایره اطرافیان و دوستان است. به این صورت که با افراد مختلف بدون توجه به تفکر، دین، مذهب و عقایدشان ارتباط موثر برقرار کنید. این خود منجر به آشنا شدن شما با تفکرات مستقل و اندیشیدن خارج از چهارچوب‌های محیطتان می‌شود؛ البته این به معنای الگو گرفتن، تقلید کورکورانه و تاثیرپذیری از هر عقیده‌ای نیست. در اینجا هدف صرفا آشنایی با هر تفکری بدون پیش‌داوری‌های معقول و همراه با احترام است.

مطالعات

افزایش مطالعه خود باعث پرورش مهارت تفکر مستقل می‌شود. یکی از آسان‌ترین راه‌ها برای آشنایی با انواع تفکرات، کسب تجربیات و پایه‌ریزی تفکر خود مطالعه است. با مطالعه می‌توانید به دنیای تفکرات مختلف سفر کنید و با آن‌ها آشنا شوید. درست است که تجربه کردن چیز دیگری است، اما مطالعه هم اهمیت خود را دارد. سعی کنید سیر مطالعاتی خود را صرفا بر اساس چهارچوب‌های ذهنی خود نچینید و از همه نوع کتاب و مجله‌ای استقبال کنید.

سفر

در سفر می‌توان تجربیات تکرارنشدنی را به دست آورد. تجربه همنشینی با افراد، نژادها، قومیت‌ها و تفکرات مختلف صرفا در سفر به دست می‌آید. این همنشینی باعث می‌شود از چهارچوب‌های خود خارج شوید. به هیچ عنوان نباید تجربه سفر را از دست داد؛ پس اگر شرایط یاری می‌کند، راهی سفر شوید.

ریسک کردن

زمانی که هیچ‌کس جرئت امتحان کردن ایده‌های جدید را ندارد و هیچ‌کس نمی‌تواند با موانع روبه‌رو شود، شما به دل خطر بزنید و ایده‌های جدید را امتحان کنید. این‌گونه مهارت تفکر مستقل به بهترین شکل در شما پرورش پیدا می‌کند. فقط کافی است از امتحان کردن و شکست نترسید.

استقبال از چالش

کاملا طبیعی است که هیچ فردی علاقه ندارد اندیشه‌هایش و عقایدش به چالش کشیده شود و مورد انتقاد قرار گیرد؛ اما برای پرورش مهارت تفکر مستقل باید از چالش استقبال کرد. سعی کنید در گفتگوهای انتقادی و نفی‌کننده عقاید خود شرکت کنید. نه صرفا برای تغییر عقایدتان بلکه برای یادگیری تفکر مستقل.

سوال کردن

سوال کردن و پرسش در همه حال تفکر مستقل را پرورش می‌دهد. این سوال کردن می‌تواند در ارتباط با عقاید و رفتار خودتان باشد و می‌تواند طرح سوال از دیگران باشد. در هر صورت برای تقویت تفکر مستقل خوب است سوال کردن را یاد بگیرید. می‌توان هم از بالادستی‌ها سوال کرد و هم از مخالفان. یک فرد صرفا چون رئیس شما در اداره است، مصون از سوال کردن نیست. سوال کردن و پرسش از تفکرات مختلف، شما را به مهارت تفکر مستقل نزدیک می‌کند.

استقبال از نظرات متفاوت

سعی کنید یک گوش شنوا برای شنیدن هر عقیده‌ای باشید. بپذیرید که در هر موضوعی نظرات مختلفی وجود دارد و هر فرد از دیدگاه خودش آن را دنبال می‌کند. این پذیرش سبب می‌شود از چهارچوب‌های ذهنی خود خارج شوید و تفکر صحیح خود را پیدا کنید.

یک قدم عقب‌تر بروید

هر حرف، ایده و عقیده‌ای، دارای ریشه و سابقه است. نظرات دانشمندان، صاحب‌نظران و متخصصان هم تاثیرپذیرفته از عقاید دیگران و مطالعات خودشان است؛ البته در این بین برخی افراد خود چیزهای تازه به آن اضافه کرده‌اند.

از راه‌های پرورش مهارت تفکر مستقل این است که زمانی که ایده و اندیشه را پسندید ریشه و سرگذشت آن را بیابید. سرنخ‌هایی از این ریشه‌ها را در همان عقاید می‌توانید پیدا کنید. پیدا کردن این ریشه‌ها، شما را به فردی با تفکر عمیق تبدیل می‌کند. در این میان هم می‌توانید اصالت عقیده را بپذیرید و نظرات خود را هم بر اساس آن تطبیق دهید.

مطلب پیشنهادی: شرح وظایف چیست؟

جمع‌بندی

تفکر مستقل به معنای توانایی اندیشیدن متفاوت از دیگران است که می‌تواند منجر به افزایش بازدهی، عملکرد و بهره‌وری افراد شود. افراد دارای مهارت تفکر مستقل عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس بالایی دارند؛ هرچند دستیابی به این مهارت خود نیاز به اعتمادبه‌نفس بالا دارد. از مزایای این تفکر می‌توان به توانایی جستجو و تحقیق، بهره‌مندی از دانش بالا و آشنایی با افرادی با اندیشه ‎های متفاوت اشاره کرد. برای دستیابی به تفکر مستقل می‌توان سفر رفت، مطالعه خود را افزایش داد، دایره دوستان خود را گسترده کرد، از چالش‌ها استقبال کرد، به استقبال ایده‌های جدید رفت و ریشه هر اندیشه‌ و نظری را پیدا کرد.